తిరుమలేశుని బ్రహ్మోత్సవాలు- చరిత్ర/Tirumala’s Brahmotsavams – History

‘నిత్యకళ్యాణం-పచ్చతోరణం’గా శ్రీవారి బ్రహ్మోత్సవాలు
అంగరంగ వైభవంగా తొమ్మిది రోజుల పాటు ఉత్సవం
బ్రహ్మోత్సవాల ప్రాముఖ్యత

తిరుమల శ్రీవారి ఆలయంలో ప్రతి ఏటా అంగరంగ వైభవంగా, పండుగ వాతావరణంలో జరిగేవే బ్రహ్మోత్సవాలు. వీటిని ‘నిత్యకళ్యాణం-పచ్చతోరణం’గా అభివర్ణిస్తారు. ఈ ఉత్సవాలకు ఉన్న విశిష్టత కారణంగానే లక్షలాది భక్తులు ప్రపంచ నలుమూలల నుంచి తిరుమలకు తరలివస్తారు. భవిష్యోత్తర పురాణం ప్రకారం ఈ ఉత్సవాన్ని మొట్టమొదటిసారిగా సృష్టికర్తయైన బ్రహ్మదేవుడే స్వయంగా నిర్వహించారని, అందుకే ఇవి ‘బ్రహ్మోత్సవాలు’గా ప్రసిద్ధి చెందాయని చెబుతారు. నవాహ్నిక దీక్షతో, నవబ్రహ్మలు తొమ్మిది రోజులు నిర్వహించే ఉత్సవాలు కాబట్టి వీటిని ‘బ్రహ్మోత్సవాలు’ అంటారనే మరో వాదన ఉంది. తిరుమలలో జరిగే ఇతర ఉత్సవాలతో పోలిస్తే, ఇవి చాలా పెద్దఎత్తున జరిగేవి కాబట్టి ‘బ్రహ్మోత్సవాలు’ అని వ్యవహరిస్తారనే అభిప్రాయం కూడా ఉంది. ఈ ఉత్సవాలన్నీ పరబ్రహ్మస్వరూపుడైన శ్రీవారికి చేసే గొప్ప ఉత్సవాలు కాబట్టి వీటిని ‘బ్రహ్మోత్సవాలు’ అని మరికొందరు భావిస్తారు.

                                                                               వాయిస్ ఆఫ్ భారత్, ప్రత్యేక కథనం :

బ్రహ్మోత్సవాలలో రకాలు

నిత్య బ్రహ్మోత్సవం..
ప్రతి సంవత్సరం నిర్ధారిత మాసంలో, నిర్ధారిత నక్షత్ర ప్రధానంగా జరిగే ఉత్సవాలు. ఇవి మూడు, ఐదు, ఏడు, తొమ్మిది, పదకొండు లేదా పదమూడు రోజులు జరుగుతాయి.

శాంతి బ్రహ్మోత్సవం:
కరవు, కాటకాలు, భయాలు, ప్రమాదాలు, వ్యాధులు, గ్రహపీడలు వంటి వాటి నివారణ కోసం ప్రత్యేకంగా జరిపించే ఉత్సవాలు. గతంలో ప్రభువులు దేశ, ప్రాంత, జనహితార్థం వీటిని నిర్వహించిన దాఖలాలు ఉన్నాయి.

శ్రద్ధా బ్రహ్మోత్సవం (ఆర్జిత బ్రహ్మోత్సవం):
భక్తులు తగినంత ధనాన్ని సమర్పించి, భక్తిశ్రద్ధలతో దేవస్థానంలో జరిపించుకొనే ఉత్సవం. శ్రీవారి ఆలయంలో వీటిని ‘ఆర్జిత బ్రహ్మోత్సవాలు’గా పేర్కొంటారు.

ఒకరోజు బ్రహ్మోత్సవం (రథసప్తమి):
రథసప్తమి రోజున స్వామివారిని ఉదయం సూర్యప్రభ వాహనం నుంచి రాత్రి చంద్రప్రభ వాహనం వరకు మొత్తం సప్త (ఏడు) వాహనాలలో ఊరేగిస్తారు, అందుకే దీనిని ‘ఒకరోజు బ్రహ్మోత్సవం’ అని అంటారు.

తొమ్మిది రోజుల ఉత్సవ విశేషాలు
శ్రీవారి బ్రహ్మోత్సవాలు మొత్తం తొమ్మిది రోజులపాటు కన్నులపండువగా జరుగుతాయి. అంకురార్పణతో ఉత్సవాలు ప్రారంభమై, ధ్వజావరోహణంతో ముగుస్తాయి.

అంకురార్పణ – ఉత్సవాలకు శ్రీకారం
బ్రహ్మోత్సవాలకు ఒకటి నుంచి తొమ్మిది రోజుల ముందు అంకురార్పణ కార్యక్రమం జరుగుతుంది.

మత్సంగ్రహణం: బ్రహ్మోత్సవాల ఏర్పాట్లను పర్యవేక్షించడానికి స్వామివారి సేనాధిపతి విష్వక్సేనుడు వసంత మండపానికి విచ్చేసి, ఆలయం నుంచి మట్టిని సేకరిస్తారు. దీనినే ‘మత్సంగ్రహణం’ అంటారు.

నవధాన్యాల పూజ: ఈ మట్టితో నింపిన తొమ్మిది పాళికలలో (మట్టి పాత్రలలో) నవధాన్యాలను పోసి పూజలు చేస్తారు. ఈ కార్యక్రమానికి అధిపతి సోముడు (చంద్రుడు). పాళికలలోని ధాన్యాలు శుక్లపక్ష చంద్రునిలా వృద్ధి చెందాలని ప్రార్థిస్తారు.

అంకురార్పణ: నవధాన్యాలు మొలకెత్తేలా నిత్యం నీరు పోసి, మొలకలను ఆరోపింపజేసే కార్యక్రమం కాబట్టే దీనిని ‘అంకురార్పణ’ అంటారు.

మొదటి రోజు: ధ్వజారోహణం
బ్రహ్మోత్సవాల ఆరంభ దినాన జరిగే ప్రధాన ఉత్సవం ధ్వజారోహణం.

గరుడధ్వజపటం: శ్రీదేవి, భూదేవి సమేత శ్రీ మలయప్పస్వామి సమక్షంలో, ధ్వజస్తంభంపై స్వామివారి వాహనం అయిన గరుడుని బొమ్మతో చిత్రీకరించిన ‘గరుడధ్వజపటాన్ని’ కట్టి పైకి చేరుస్తారు.

ఆహ్వానం: ధ్వజస్తంభంపై ఎగిరే ఈ గరుడ పతాకమే సకల దేవతలకు, అష్టదిక్పాలకులకు, ఇతర గణాలకు బ్రహ్మోత్సవాల ఆహ్వానం.

గద్వాల పంచెలు: తొలిరోజు స్వామివారికి తెలంగాణలోని జోగులాంబ గద్వాల్ జిల్లాకు చెందిన చేనేత కార్మికులు నెల రోజులపాటు నేసిన పట్టు, నూలు మిశ్రమంతో కూడిన “గద్వాల ఏరువాడ జోడు పంచెలను” కట్టించడం 350 ఏళ్ల చరిత్ర కలిగిన సాంప్రదాయం.

రెండవ రోజు: చిన్నశేష వాహనం, హంస వాహనం
ఉదయం: చిన్న శేష వాహనం: ఏడు తలలున్న ఆదిశేషుడికి ప్రతీకగా పెద్ద శేషవాహనం ఉంటే, ఐదు తలలున్న చిన్న శేషవాహనం వాసుకికి ప్రతీకగా భావిస్తారు.

సాయంత్రం: హంస వాహనం: సాయంత్రం వేళలో స్వామివారు హంస వాహనం మీద విద్యాలక్ష్మీగా ఊరేగటం విశేషం.

 మూడవ రోజు: సింహ వాహనం, ముత్యాలపందిరి వాహనం
ఉదయం: సింహ వాహనం: సింహం మృగత్వానికి ప్రతీక. మనిషి తనలోని మృగత్వాన్ని అణచి, ఆదిదేవుడిని తలపై ధరించాలనే ప్రతీకగా స్వామివారు ఈ వాహనంపై ఊరేగుతారని భక్తుల విశ్వాసం. స్వామి వజ్రఖచిత కిరీటంతో దర్శనమిస్తారు.

రాత్రి: ముత్యాలపందిరి వాహనం: రాత్రివేళ స్వామివారు తమ ఉభయ దేవేరులతో కలిసి, భోగశ్రీనివాసునిగా ముత్యాలపందిరి వాహనంపై ఊరేగుతారు.

 నాలుగవ రోజు: కల్పవృక్ష వాహనం, సర్వభూపాల వాహనం
ఉదయం: కల్పవృక్ష వాహనం: కోరిన కోర్కెలు తీర్చే కల్పవృక్షాన్ని వాహనం చేసుకొని స్వామి భక్తులకు దర్శనమిస్తారు.

సాయంత్రం: సర్వభూపాల వాహనం: ఈ వాహనంపై ఊరేగింపు భక్తులకు కనులవిందుగా ఉంటుంది.

 ఐదవ రోజు: మోహినీ అవతారం, గరుడ వాహనం
ఈ రోజు ఉత్సవాలలో అత్యంత ముఖ్యమైన రోజు.

ఉదయం: మోహినీ అవతారం: స్వామివారు మోహినీ అవతారంలో పల్లకీపై ఊరేగుతారు. ఈ అవతారంలో స్వామి ధరించే వజ్రాలు, రత్నాలు పొదిగిన హారం, చిలుకను శ్రీవిల్లి పుత్తూరు ఆండాళ్‌ (గోదాదేవి) నుంచి తెచ్చినట్లుగా చెబుతారు.

రాత్రి: గరుడ వాహనం: స్వామివారికి ప్రధాన భక్తుడైన గరుడుడు (‘పెరియ తిరువాడి’) వాహనం. ఏడాదిలో అన్నిరోజులూ ధ్రువబేరానికి అలంకరించే ఆభరణాలను ఈ రోజు ఉత్సవమూర్తి మలయప్పస్వామికి అలంకరిస్తారు. ఈ సేవలో దేవేరులు స్వామి సరసన ఉండరు. ఈ రోజునే ముఖ్యమంత్రి రాష్ట్ర ప్రజల తరఫున సమర్పించే వస్త్రాలను స్వామి స్వీకరిస్తారు.

ఆరవ రోజు: హనుమద్వాహనం, గజవాహనం
ఉదయం: హనుమద్వాహనం: శ్రీరాముని నమ్మినబంటు అయిన హనుమంతునికి మళ్ళీ సేవాభాగ్యం కలిగించే దివ్య దృశ్యం ఇది.

రాత్రి: గజవాహనం: గజేంద్రమోక్ష ఘట్టాన్ని తలపిస్తూ సాగే ఊరేగింపు ఇది. ఆపదలో ఉన్న భక్తులను ఆదుకోవడానికి తానెప్పుడూ సిద్ధమేనని ఈ సేవ విశదపరుస్తుంది.

 ఏడవ రోజు: సూర్యప్రభ వాహనం, చంద్రప్రభ వాహనం
ఉదయం: సూర్యప్రభ వాహనం: మలయప్పస్వామి రథసారథి అనూరుడు ఆదిత్యుని రూపంలో సారథ్యం వహిస్తారు.

సాయంత్రం: చంద్రప్రభ వాహనం: ఈ సేవతో స్వామి దివారాత్రాలకు తానే అధినేతనని ప్రకటించినట్లు భక్తులు భావిస్తారు.

 ఎనిమిదవ రోజు: రథోత్సవం
రథోత్సవం: భక్తులు ప్రత్యక్షంగా పాలుపంచుకోగలిగే స్వామివారి వాహన సేవ ఇదే. దారుకుడు రథసారథిగా, సైబ్యం, సుగ్రీవం, మేఘపుష్పం, వాలహకం గుర్రాలుగా ఉంటారు. “రథస్థ కేశవం దృష్టా పునర్జన్మ నవిద్యతే” (రథంపై ఉన్న కేశవుని దర్శిస్తే పునర్జన్మ ఉండదు) అనే శృతివాక్యం దీని ప్రాముఖ్యతను తెలుపుతుంది.

 తొమ్మిదవ రోజు: చక్రస్నానం, ధ్వజావరోహణ
చక్రస్నానం: బ్రహ్మోత్సవాలలో చివరిరోజు, వరాహస్వామి ఆలయం ఆవరణలో అభిషేక సేవలు జరిగాక, సుదర్శన చక్రానికి స్వామి పుష్కరిణిలో పుణ్యస్నానం చేయిస్తారు. ఈ సమయంలో పుష్కరిణిలో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు నశిస్తాయని భక్తుల విశ్వాసం.

ధ్వజావరోహణ: సాయంత్రం వేళలో ధ్వజస్తంభంపై ఆరోహణ చేసిన గరుడ పతాకాన్ని దించడంతో (అవరోహణ) బ్రహ్మోత్సవాలకు విచ్చేసిన సకల దేవతలకు వీడ్కోలు పలికినట్లవుతుంది, ఉత్సవాలు మంగళపూర్వకంగా ముగుస్తాయి.